Barwałd Górny

W południowej Małopolsce przy drodze E-7 krajowej Nr 96 wiodącej od granicy Polski w Cieszynie do Krakowa, pomiędzy Wadowicami a Kalwarią Zebrzydowską, mniej więcej w połowie drogi z Bielska-Białej do Krakowa leży miejscowość Barwałd, ściślej – licząc z zachodu na wschód – trzy wsie o tej nazwie: Barwałd Dolny, Średni i Górny. Barwałd Górny leży najbliżej Krakowa. Wieś administacyjnie należy do gminy Kalwaria Zebrzydowska w powiecie wadowickim.

MAPA

GALERIA

Miejscowość leży w dorzeczu Skawy w tej okolicy, gdzie Karpaty opadają ku Wiśle, a Beskid Makowski przechodzi w Pogórze Wielickie. Wieś ma zabudowę typu przysiółkowego i jest rozrzucona po licznych wzniesieniach opadających w dolinie potoku zwanego Kleczanką lub wzdłuż tej doliny. Dnem doliny biegną dwa szlaki komunikacyjne – wspomniana wyżej droga oraz zelektryfikowana linia kolejowa z Bielska-Białej do Kalwarii Zebrzydowskiej – Lanckorony.


We wsi znajduje się przystanek kolejowy. Leżący po północnej stronie przysiółek Dalachowice wznosi się w górę nad tymi głównymi szlakami, zajmując wzgórze należące do pasma Draboża.


Z tej części wsi rozlega się wspaniały widok na południe, który wypełniają na horyzoncie pasma Beskidów z dominującą Babią Górą. Po przeciwnej stronie szosy w dolinie potoku zwanego Młynówką, leżą trzy stawy, tuż za nimi Młynówka łączy się z Kleczanką, zwaną do tego miejsca Stryszowkim Potokiem. Kleczanka płynie rozległą dolinką, na której Za Dworem (nazwa części wsi) znajduje się najniżej położone miejsce Barwałdu Górnego ( 300m n.p.m.). W kierunku wschodnim wznosi się pasmo Żaru (Żarku), leżą na nim dwa przysiółki: Wyręby i Puszcza ( 420 m n.p.m.).W kierunku południowym wieś tworzą ciągnące się wzdłuż podnóża lasu przysiółki: Żarek i Podżarek oraz równolegle graniczące z nimi od zachodu: Pod Żarkiem, Rola i Bolandówka. Granicę tych ostatnich od zachodu wyznacza Góralska Droga (Góralka). Barwałd Górny od wschodu sąsiaduje z Kalwarią Zebrzydowską, Bugajem i Zakrzowem, od zachodu z Barwałdem Średnim, od południa ze Stryszowem, a od północy ze Stanisławiem. W centrum wsi tuż za mostem na Kleczance krzyżują się dwie drogi: prowadząca na Wyręby i na Puszczę to dawny szlak łączący księstwa śląskie z ziemiami Korony, biegnący do granicy z Węgrami oraz wiodąca w stronę Stryszowa Góralka będąca również starym szlakiem.



Miejscowość Barwałd leży w południowej Małopolsce na Pogórzu Wielickim przy drodze międzynarodowej E7 (obecnie droga nr 52) na trasie Kraków- Cieszyn miedzy Kalwarią Zebrzydowską a Wadowicami. Miejscowość Barwałd a ściśle trzy miejscowości: Barwałd Górny, Średni i Dolny. Dwie pierwsze wsie należą administracyjnie do gminy Kalwaria Zebrzydowska, a Barwałd Dolny do gminy Wadowice, Te trzy miejscowości dawniej stanowiły jedną gminę.
Barwałd Górny należy do gminy Kalwaria Zebrzydowska, miasta położonego na wysokości 335-400 m n.p.m. w dolinie pomiędzy dwoma pasmami gór Beskidu Makowskiego i Pogórza Wielickiego u podnóża góry Żar.
Barwałd leży w dorzeczu rzeki Skawy. Wieś ma zabudowę typu przysiółkowego jest rozrzucona po licznych pagórkach, wzniesieniach i dolinach nad potokiem zwanym Kleczanką.


Ukształtowanie powierzchni i krajobraz


Krajobraz Barwałdu jak wiele innych okolicznych miejscowości jest bardzo malowniczy.
Czyste powietrze, piękne i rozległe widoki powodowały, że przed II wojną światową i bezpośrednio po niej zjeżdżali tu na letnisko mieszkańcy Krakowa i Śląska.
Dla podróżujących szosą od Wadowic, nazwy wsi wydają się być niewłaściwe, o ile Barwałd Dolny leży istotnie w dole, to do Barwałdu Średniego droga wspina się od przejazdu kolejowego dość stromo w górę na tzw. Kamionkę, a do Górnego... opada w dół. Ten pozorny paradoks wynika z faktu, że teren wsi przypomina kształtem ciągnącą się równoleżnikowo szeroką nieckę, na której dnie wypiętrzyła się wspomniana wcześniej Kamionka (362 m n.p.m. Najwyżej wzniesione okolice Barwałdu leżą na zboczach góry Żar (527 m n.p.m.). W Barwałdzie Górnym najwyżej położony jest przysiółek zwany Puszczą (420 m n.p.m.). Natomiast najwyższą górą jaka jest, o której dużo młodzieży nie pamięta, to „Ostra Góra" (382m n.p.m.). Dno niecki barwałdzkiej w przysiółku zwanym Lisiak ma poziom 308 m, natomiast przy dawnym dworze w Barwałdzie Górnym 299 m.


Hydrografia



Barwałd leży w dorzeczu Skawy, prawego dopływu Wisły. Przepływający przez wieś potok nazywa się dziś Kleczanka, Powstaje z połączenia (koło szkoły w Barwałdzie Górnym) dwóch strumieni. Południowy o nazwie Zakrzówka ma źródła w zagajnikach i parowach Bugaja Zakrzowskicgo, drugi Młynówka. Powstaje ona ze strumienia który wypływa z Wysokiej - Czerna-Bach, płynie na południowy wschód w Lisiaku łączy się ze strumieniem niosącym wody z północnego stoku Jaru, z Czernej-Grapa. W okolicy dawnego dworu do Kleczanki wpływa strumyk Przyczynówka. Kleczanka przecina szosę i szerokim północnym łukiem opływa Kamionkę zmienia jąć kierunek z północno-zachodniego na południowi przecinając drogę główną; w Barwałdzie Dolnym obok kościoła. Wpada do Skawy w miejscowości Roków m poziomic 251 m n.p.m. Powierzchnia zlewiska Kleczanki wynosi 781 ha.
W Barwałdzie było dawniej kilka dobrze utrzymanych stawów. Na wspomnianych mapach są trzy dworskie stawy w Barwałdzie Górnym: Młyński, Wielki i Mały Pilny. Wszystkie zachowały się do dziś choć inaczej nazywane. Przed wojną na stawie który obecnie należy do Związku Wędkarskiego istniał ośrodek wypoczynkowy. Tu odbywało się wiele imprez w okresie lata. Obok stawu był basen. Dziś' trudno znaleźć ślady tamtych czasów.



Komunikacja


Na terenie wsi przebiega kilka rodzajów dróg:
Po dokonaniu l rozbioru Polski (1772 r.) Barwałd znalazł siępod zaborem austriackim. W 1777 r. rozpoczęto budowę traktu cesarskiego (gościńcem wiedeńskim zwany). Od tego czasu w 1968 r. dokonano korekty drogi i budując nowy most na Kleczance. Dawniej droga międzynarodowa obecnie droga krajowa nr 52. Podróżni obsługiwani są przez komunikacje zbiorową PKS i BUS. Droga ta jest bardzo niebezpieczna Często dochodzi do wypadów. Smutnym faktem są wyniki śmiertelne. Giną dzieci i młodzież szkolna!
W 1885 roku Cesarsko-Królewska Kolej rozpoczęła budowę linii kolejowej Bielsko-Wadowice. Dwa lata później rozpoczęto budowę odcinka Wadowice - Kalwaria. Do robót ziemnych wykorzystywano najprymitywniejsze ręczne narzędzia, urobek przewożąc furmankami. Oficjalne otwarcie linii Wadowice - Kalwaria nastąpiła l czerwca 1888 r. Kolej przybliżyła wieś do miasta. W tym czasie miedzy tymi miastami była jeszcze stacja - w Kleczy Górnej. Z Barwałdu Górnego do stacji było bardzo daleko { Klęczą Górna lub Kalwaria). Dopiero w 1894 r. otwarto przystanek w Barwałdzie Górnym. Przystanek ten był miejscem, które służyło tylko do wsiadania i wysiadania pasażerów, zwany był „Na patyku". Nie było tu nawet skromnego zadaszenia. Co II wojnie światowej, gdzie mieszkańcy okolicznych miejscowości dojeżdżali do miasta budowa przystanku stała się koniecznością.


Wyjaśnienie nazwy BARWAŁD



Najwcześniejszym dokumentem, w którym pojawia się nazwa Barwałd jest dokument dotyczący opłat kościelnych zwanej świętoplerzem. Nosi on tytuł: „Liber rationis decimeasexennalis per Clementem PR V in concilo Viennensi impositae in Polonia collectae MCCCXXVI et seqq." W dokumencie tym wymieniono, że pleban Barwałdzki o imieniu Johanes pobierał daninę w wysokości 7 skojców i 6 denarów czyli około 230 denarów. Nazwa Barwałdu zwanego Barwałdem nie jest ostatecznie przesadzona. Różnie jest ona wyprowadzona. W dokumentach historycznych podawana jest: Barenwald, Berwald, Bergwald czy Barwałd. Większość autorów tłumaczy nazwę Barwałd (z niemiecka der Bar-niedźwiedź, der Wald - las) jako Niedźwiedzi Las. Być może od „Beer" (jagoda) i „der Wald" (las). Podnoś się też głosy żądające spolszczenia nazwy „Bar" i wyprowadzają jednak ze starosłowiańskiego wyrażenia „Var !1 co oznaczało twierdze graniczną. Barvaldus, Bervoldus, Berwold było to imię spotykane wśród rycerstwa polskiego w średnich wiekach być może Barwałd był lokowany przez jakiegoś Bervalda, bądź teren ten mógł b nadany jakiemuś książęcemu słudze lub rycerzowi o tym imieniu



Nazwy przysiółków w Barwałdzie Górnym



Od dawna przysiółki, role, pola, zagajniki a nawet pojedyncze domy miały swoje nazwy. Dawniej, jeżeli mówiono o kimś, to mówiono z jakiego przysiółka np.: „Hanka z łęgu", „Marysia ze stawów" itp. Obecnie używanie tych zwrotów coraz części wychodzi z praktyki. Spowodowane to jest rozrastaniem się społeczności a i grani* miedzy dawnymi przysiółkami ulegają zatarciu. Wszystkie nazwy przysiółków możemy podzielić na kilka grup:
1. Od nazwisk osób zamieszkujących przysiółek np.: Bolandówka (od
Arnolda Bollanda, który kupił pokaźną część pola w 1921 r.).
2. Od ukształtowania terenu i usytuowania obiektu:
- Pod Żarkiem - przysiółki w niedalekiej odległości od góry Żar w tradycji lokalnej Żarkiem zwana
- Na Stawach, Za dworem
- Kamieniec - tutaj zlokalizowane kamieniołomy (obecnie nie eksploatowane). Stąd dostarczano kamień nawet do Krakowa
- Dział
3. Od właściciela obiektu np.: Pański Las (dawna własność dziedzica)
4. Od czasów osadnictwa i gospodarki folwarcznej np.: Wyręby
Z mapy wnioskować można że obszary te wyrwane zostały wielkim kompleksom leśnym przez
karczowanie), Kąty (przy ponownym pomiarze gruntów powstawały ziemie, które
nie były w kształcie regularnych prostokątów.
5. Od fauny lub flory: np.: Na Puszczy
6. Inne nazwy
Na Pile - nazwa pochodzi od tartaku (piła) - Na Wesołej - być może od karczmy w której było wesoło
Nazwy niektórych mniejszych przysiółków jak np.: „W Lisiaku", „Na Stawach" nic są używane przez młode pokolenie, ponieważ weszły w skład większego przysiółka „Dalachowice". Być może przy dalszej rozbudowie wsi granice miedzy przysiółkami ulegną zatarciu i o nazwach mniejszych przysiółków będzie można usłyszeć tylko od najstarszych mieszkańców wsi lub przeczytać w dokumentach historycznych.
Powierzchnia wsi Barwałd Górny - 1423 ha-w tym: grunty orne 2380 ha



Infrastruktura techniczna



Wodociąg komunalny pracuje w oparciu o wodę z rzeki Skawa. Powierzchniowe ujęcie komunalne eksploatowane jest przez RPWiK w Wadowicach. Woda po uzdatnieniu pompowana jest rurociągiem do pompowni pośredniej w Barwałdzie Średnim i dalej rurociągiem do zbiorników w Kalwarii Zebrzydowskiej. We wsi długość rurociągu wynosi 8 km Liczba mieszkańców połączonych do wodociągu wynosi 135 domów. Rejony wsi pozbawione wodociągu zaopatrują się w wodę ze studni przyzagrodowych lub kopanych.
Sprawami wywożenia nieczystości zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej „Kalteks". Śmieci i odpadki wywożone są na jedyne w gminie wysypisko w Zebrzydowicach-Bieńkowicach,
Zaopatrzeniem w energię elektryczną odpowiedzialna jest BE - Zakład Energetyczny w Wadowicach - Placówka w Kalwarii Zebrzydowskiej.
Wieś posiada sieć gazową, dostawą której zajmuje sic Zakład Gazowniczy w Wadowicach. Liczba użytkowników gazu przewodowego - 132.
X. Stan i stopień zagrożenia środowiska naturalnego
Istniejący przemysł powoduje mało skażeń, występuje natomiast zagrożenie powodziowe z uwagi na nieuregulowaną rzekę Kleczankę. Bywa ona groźna w czasie powodzi, gdyż występuje z brzegów niszcząc okoliczne łąki i pola. Na terenie zalewowym znajduję się szkoła, kościół, remiza, boisko sportowe i kilka budynków. Dużym zagrożeniem jest przepust na Zakrzowskim potoku obok szkoły. Płynące w czasie powodzi wyrwane wcześniej drzewa czy krzewy powodują utrudniony przepływ wody Tutejsza Straż Pożarna nic jest w stanie utrzymać drożności przepustu. Spiętrzona wód; rozlewa się przez drogę Barwałd — Stryszów czyniąc dodatkowe szkody.

*